hopp & sprett & tjo-å-hei!

Hei, du!
Noko av det beste med å vera heime er at ein hev so mange fine, gamle bilætsamlingar å glytta i. Ein dag fann eg mange nog til å laga ein liten serie utav det: her kjem nokre blinkskot frå tidi som hoppar. Det er ikkje tvil um at eg var stilhoppar ein gong i tidi, men det var fyrr en eg tok til med V-stil og hælstroppar (vandt å setja skikkelege telemarksnedslag når hælen sit fast i skii!). Elles er det mykje ein kann bita seg merke i; dei ulike hoppdressane, skiføringi, armane - her er ulike stilar og teknikkar lette å sjå. Noko å krydda hoppvìkestemningi med.

Eg flaug, far min knipsa. Takk til honom for godbìtane.


Eit tidlegt eit. Fin strekk og arma' innåt kroppen. Fem gonger tjuge!















Hopping er ikkje berre flyging. Det er jaggu mykje venting og småprat og frysing au. Her er eg (nr. 97) i lag med ein flokk gutar. Det fløymde ikkje av gjentor!





So eit litt stort hopp(!) fram til gulldagane i sylv-dressen - Silverflight, heitte'n. Her er eg 13 år og hev um senn taket på V'en.



















So frå hoppkanten. Det er jaggu mykje som kunde vore betre. Eg er altfor mykje bakpå, leggen er for rett, overkroppen sku' vore lågare, men jø - det gjekk ikkje so verst lika vel. Og eg var som sagt sers nøgd med dressen.



Endå litt eldre, håret hev i minsto vakse. På bommen i 120-en på Rena.






Siste flagring var i joli 2006. Då var det næsten tri år sidan eg gav meg "på orntli'". Temmeleg rak og fin, spørru meg!

Jolelesnad II

Jolelesnad og jolelesnad...
Her kjem fyrst sumt um Draumkvædet og so endå nokre stubbar frå Flåklypa-verdi (eg greider neimen ikkje halda meg undan).

BOLK I
Vel, ja, eg tenkte eg skulde skriva eitkvart um Draumkvædet, eg. Det ligg fulla ikkje i jole-klassikarsekken, det hell. Lika vel etlar eg å krota ned eitkvart ord um det. Hovudkjelda mi, Norske Folkeviser av Olav Solberg, ligg att i Nidaros diverre. Kann henda vert det ei råd med det lell.

Draumkvædet er ein ballade [= dans(evisa)], eller "folkevisa", som ein gjerne namna sovordne visor i nasjonalromantikken. Draumkvædet er utan tvil den mest vidgjetne balladen her til lands. Granskarane hev røkt mykje etter svar på det og det, men ein veit enno ikkje for visst når og kvar Draumkvædet vart skrive, eller kven som skreiv det. Gjengs syn er at balladen vart skriven ein gong seint uti millomalderen. Han er nog skriven fyre reformasjonen, for det er berrsynt at innehaldet er merkt av katolisismen. Attåt dette ser ein greidt far etter den norrøne millomalderkulturen og folketrui (men: kvædet hev mange grunndrag sams med sogor kjende frå andre kantar av verdi, t.d. indiske og egyptiske forteljingar).

Det finst ein haug ulike versjonar av Draumkvædet. Dokumentasjonsprosjektet reknar upp femti versjonar, og dei er nedskrivne millom 1840-åri og 1914. Um du er huga kann du glytta på dei ulike uppteikningane her. Dei ymsar mykje i lengd og sumt i innehald. Til dømes heiter "hovudkarakteren" anten Olav Åsteson eller Olaf Åkneson. Alle songarane som kjende visa var frå Telemark, mesto Kviteseid, Lårdal, Seljord. Ho som var kjelda til ein av "standardversjonane" av kvædet var Maren Ramskeid frå Kviteseid. Ho var 'kje meir en attan år då Magnus Brostrup Landstad kom innum og vilde høyra henne kveda.

Kann ein segja at Draumkvædet er jolelesnad i det heile? Ja visst. For hendingane ber til i tidi frå joleftan og til trettandedagen. Dessutan kann ein segja at bodskapen er av det "jolutte" slaget. Eg kjem attende til dét.

På joleftan sovnar Åsteson (Åkneson) og han vaknar fyrst på trettandedagen. Då fer han rake vegen til kyrkja og fortel lyden um draumane sine. Her er tvo strofor frå den vølte [restituerte] versjonen åt Moltke Moe frå 1890-åri:

5. Presten stend'e fyr altari
å les upp lestine lange,
Olav set seg i kyrkjedynni
å tel'e draumane mange.
- Å de va Olav Åsteson,
som heve sovi so lengji.

6. Gamle menner og unge
dei gjev'e etti gaum'e,
mæ han Olav Åsteson
tel'e sine draume.
- Å de va Olav Åsteson,
som heve sovi so lengji.

Åsteson hev vore på ei strid ferd gjenom helheim og himmerike. Ferdi er ikkje ulik den Dante gjer gjenom Inferno, Purgatorio og Paradiso i La Divina commedia (1308-1321). Åsteson fortel so kva som hender med den som liver eit godt, kriste liv, og like eins kva som hender um ein ikkje gjer det. På den visi er Draumkvædet eit visjonsdikt.

I eit stykke i Spelemannsbladet nemner Stein Versto tvo ulike måtar å granska kvædet på. Eine er å taka fyre seg det historiske i kvædet, hin er å gauma på det eksistensielle. Det historiske hev eg alt vore innpå, det gjeld upphav og alder og dilikt. Det eksistensielle gjeld innehaldet. Eg skal ikkje segja stort meir utav dét, men heilt stutt um det eg kallar "det jolutte" i visa: sjeli di kjem best ut av det når domen skal standa dersom du er gjevmild, audmjuk og snild i all di ferd medan liver på jordi. Når ein skal yver Gjallarbrui, som tek folk frå "føesheimen" og til "auromheimen", slepp ein undan leid motstand av bikkjor, ormar, stutar og so burtetter dersom ein hev gode gjerder i "skreppa" (d.e. "bagasjen" på dagsens folkemunne). Til dømes:

Sæl er den i fø'esheimen
fatige gjev'e ku:
han tar inkje sumlug gange
på håge Gjallarbru

Jau. Og han Åsteson møter både jungfru Maria og erkeengelen såle-Mikkjel. Koss det heile ber til og endar fær de lesa sjølve. Eg skal ikkje byrta meir her.

Och! Det gjæve for oss målelskarar er millom anna den målslege bunaden åt desse balladane ligg fyre i. Telemarksmål er langt ifrå verste målet! Nedskrivarane hev jamt skrive visone ned etter målet åt kvedaren, ikkje laga det etter noko boklegt mål. Gilde greidor.


BOLK II
Her kjem litt meir frå Aukrust og Flåklypa. Desse stubbane er tekne frå boki Folk & Fe. Det var den fyrste boki um Flåklypa-samfundet som vart utgjevi. Alle stykki er henta frå nummer 12 av avisa, jolenummeret. God lesnad!

Med Felgens julegaveautomat kan man på en enkel og bramfri måte fordele gavene julekvelden utan på forhånd å ha gått rundt treet. Forskjellige sikkerhetsanordninger ved maskinen gjør det også klinkende klart at det her ikke nytter å prøve å få rede på gavene før utdelingen. Felgens spesialkonstruerte trolløye med dioptersikte registrerer nemlig nyfikne og klåfingrede som vil "titte", og sender ved hjelp av impulser ut en polstret veivaksel (4600 omdr.) som slår beina vekk under selv den mest halsstarrige.
[...]
Framgangsmåten er enkel. Man trykker på knappen merket "God jul" og trekker sjåkeren ut. Automaten gir da fra seg røkelse og myrralukt og "Deilig er jorden" spilles unisont på kam. Mot et lite tillegg kan man få montert inn Felgens "drøvler" med senket differensial, slik at man også kan få den kjente og kjære julesang tostemt.
Er mottakeren misfornøyd med gaven, kan han eller hun på eget ansvar prøve å få varen byttet. Finner ikke automaten mottakers krav berettiget, blir vedkommende sugd inn i julegaveautomatens sentrifuge til avskolling og kommer ut igjen som et nytt og takknemlig menneske.

Og so kjem eit slags joledikt(?) frå Bronskimlet:

I gilde klædebon dei vise menn,
Nattevakt! - Nattetid -
Go'kveld! Go'kveld! Dei helser hen.
Møtes skal i ljos og glans,
Libanons og Sankthans -
Sarons yndigheter!


Og so kjem ein "Lom spesial", dersom den lesaren skulde finna vegen hit att:

Endelig!
Under sigarettrøking igår fikk sykkelreparatør Reodor Felgen røken ut gjennom venstre nesebor. Begivenheten fant sted på kooperativen i Lom.
Dermed skulle en tro at sykkelreparatøren er ferdig med forkjølelsen for i år.


"Enkefruen" skal få koma til orde denne gongen au (dette utdraget er frå Flåklypa nr. 12):

I år naver vi junetrepynten senv. Det fanner i praksis nangt binnigere enn å kjøpe gnitter og junestjerner i butikk.


So kjem det siste, og dette er kraftig kost (jamvel dette frå Flåklypa nr. 12):

Vår utsendte julemedarbeider, sportsjournalist Melvind Snerken, opplyser at minkeier Jostein Kroksleiven i Sør-Fron for fjerde år på rad pådro seg ben- og lårhalsbrudd under gangen rundt juletreet.


;)

Bokstova

No um dagane er eg heime i Elverum, eg syslar litt med denne Bokstova-loggen so han skal koma på fot. Eg hev lagt ut ein neve med stykke, alt frå halv-faglege tekster til lesarbrev og dikt. Det kjem meir, er von, dersom nokon er huga på meir lesnad frå Fridtun. No er det husvask og gåve-stell på dagsplanen.

Eg lærde dessutan eit nytt ord i dag, mor og Ivar Aasen sytte for det.
Mor sa: "Sjå, nå drøpp det fra taket òg! Typisk at det vart kakelinne nå."
Kristin (ser ikkje ut glaset etter vassdropar eingong, men kvesser øyra og segjer:) "Å sa du forno', sa du? Kakelinne?"
Mor: "Ja, har du'tte hørt det før?"
Kristin: "Nei?"
Mor: "Kakelinne. D'er full' no' med at det blir mildere i tida en driv å bakar før jul."

So sprang eg upp og fann Norsk Ordbog og der hev far Aasen skrive:
Kakelinna, f. det Tilfælde at der indtræffer mildt Veir ved Vintersolhverv (da man bager til Julen). Østl. Hedder ogsaa Kaketøyr, m. og Lefsetøyr.

So veit du det!
Og denne kakelinna gjev ovende godt sparkføre. Hepp!

Jolelesnad

Det er gildt å lesa i joli. Flestalle hev fulla eitkvart som dei lyt lesa dersom det skal verta ei retteleg og gild jol. Ei joleforteljing av Dickens er ein klassiskar, og Snekker Andersen av Prøysen, elder joleheftet um "en-å-nitti Stomperud". Sjølv les eg gjerne Snorre i jolehøgtidi, endå det ikkje er serskilt "jolutt" lesnad.

Eg tenkte eg skulde lyfta fram nokre stubbar og sogor som ikkje soknar til denne klassikarsekken. Alt er ikkje rein jolelesnad, elder jolelesnad i det heile, men eg råder dykk til å glytta på det lell.

Fyrste stubben utfor er ein røynleg stubb. Kva tyder det? Jau, at det er eit stykke av Alf Prøysen. Dei småe stykki hans er korkje novellar elder kortprosa elder noko anna, men stubbar (sume kallar det novellar, men det vil ikkje eg vera med på). Den stubben eg skal skriva um er henta frå samlingi Matja Madonna (1955), og han heiter som boki: "Matja Madonna". Denne soga gjev meg, og fleire eg hev tala med, tåror i augo og verme i bringa.

Her er ein smakebìte:

Og så går a Matja innover skauen, hu har slik ei mjuk, god gånge, hu bøyer seg under greiner og passer seg så hu itte glir i domper og staup. Raser det litt snø ifrå ei grein og neri nakkegropa hennes, bråner det til små runde perler som jevnes utover av hårfestet og halselinninga. Hu går forsiktig midt i den smale gångstigen som husmenna tråkker opp to gonger om dagen, det syng ei sprø lita tone der stakkekanten stryker mot kaldsnøen og lager et mønster. Hur går mot storbygda og juledagen, hårdagskledt og varm står hu i skaukanten og ser himmelen bli fiolett og glassgrønn bortunder Bøkampen. Dom kjem samstunnes, hu Matja og dagen.

Så svinger hu ned gutua mot garden der den kviler, grå og stor og sløkt. Men a Matja uroer ingen, hu går rett forbi storgangen, hu vører itte kjøkkendøra engong, det ser nesten ut som hu skulle ha sett ei stjerne over fjøstaket og hørt en spådom om en konge, for det er fjøsdøra som åpner seg, det er dit hu går. Men det er nok itte for å sjå noen konge hu Matja går inn, hu ska berre stelle fjøset for sveiseren så han kan få reise tel slekta si på en høgtidsdag.

[...] To gonger er hu ute og tømmer før det kjem ramlenes en bleik fjorkonfirmant inn i mjølkebua og tar den andre bøtta. "Je forsov meg visst, je, Matja," sier han idet han setter seg. Hu Matja smiler og fløtter seg på krakken, hu sier ingenting om det. "Det vart full seint i gårkvell, dam'a", sier hu. Si-i - su-i - su-i.

[...] Nå sitt han og har det godt. Hu Matja kjem itte imot deg og ler og gir det gaver om julekvellen, hu går framfor deg og tar de tyngste mjølkkrøttera fysstedag.

Eg treng ikkje segja meir, gjer eg vel?
Nei.

Den andre stubben er teken frå Relsafus (1968) av Kjell Aukrust. Relsafus er eit liksom-blad der ein tidt råkar kjende figurar som Reodor Felgen, Hallstein Bronskimlet, Emanuel Desperados, Frimand Pløsen, enkefru Stengenføhn-Gnad og andre frå Aukrust-verdi. Bolkane de skal få sjå kjem frå siste bokluten, frå desembernummeret av bladet.

Fyrste ut er "Meddelelse", ei stutt melding frå meieristyrar Ollvar O. Kleppvold:

De av meg utsendte og signerte julekort, poststemplet 1959, pålydende "Velsignet God Jul" gjelder fortsatt inntil nærmere kunngjøring foreligger.
Julekort "Dompap i nek" (glanset) sendt redaktør Frimand Pløsen, annuleres.
Slidre, 20. des. 1968.

Jaggu! Kann henda er dette vegen å fara dersom ein ikkje hev tid hell tæl til å laga nye jolekort kvart einaste år.

Næste kråsi frå Relsafus er frå jolebolken åt diktaren Hallstein Bronskimlet:

Gutane tenner levande ljos!
I dag held vi fram med jole-bolken vår.
Vi skal fylgje Guringuten og han Hjalte når dei i vill og styrelaus glede talgyvler [lauge seg i kaldvatn] seg i snópestamp [ein serskilt stamp] framføre høgtida. Likeeins skal vi vere med gutane når dei ét kaldslatre [ein matrett av syltelabbar, lefse og annan jolemat]. Vi skal tenne joleljos, pakke opp gåver - og veksle jole-ynskje då det lir mot kveldkrøkkje [dygnbrigde - midnatt].

FEMTANDE BOLKEN
"Ja, gledeleg jol, då, Hjalte!", sa Guringuten. "Takk i lige måde!", svara han Hjalte.

*

Fylgj med godtfolk! I neste bolken skal vi vere med gutane når dei ynskjer kvarandre Godt nytt år!

Siste stubben eg tek med frå desember-nummeret av Relsafus dregst um joleneket åt enkefru Stengenføhn-Gnad:

Interessant i juleneket
Rapporter som strømmer inn fra våre medlemmer, tyder på at det er yrende fugleliv i våre julenek nå om dagen.

- Enkefru Stengenføhn-Glad ["Gnad" skal det fulla vera] Frognerveien 22 Oppg. B, Oslo, kan således fortelle at hun ved siden av en rekke spurver, meiser og dompapper, også har hatt besøk av flere spetteslag. Såvel flaggspette, svartspette som rødspette har oppholdt seg i neket, opplyser hun.
*
Vi noterte med interesse besøket av rødspetten. Medfører dette riktighet, er det intet mindre enn en sensasjon, da det i så fall er første gang en saltvannsfisk opererer i et julenek.
Red.


Meir jolelesnad kjem etter kvart. Eg skriv stykket litt i bìtar, so det er berre å sjå innum då og då.


-kf